Wanneer ik een aantal maanden geleden op een zonnige dag de opbrengst van m’n zonnepanelen zag dacht ik bij me zelf: “weer lekker verdiend vandaag”. Maar sinds kort denk ik: “dat heeft weer een weinig opgeleverd vandaag”…
Dat komt omdat mijn energieleverancier ‘terugleverkosten’ rekent. Sinds enige tijd brengen de energiemaatschappijen kosten in rekening voor teruggeleverde kilowattuurs. En dat kan aardig in de papieren lopen. Zodanig dat het hebben van zonnepanelen financieel een stuk minder interessant is – tenzij je aanvullende maatregelen neemt (lees: investeringen doet).
In dit artikel toon ik aan dat je het terugleveren van stroom zoveel mogelijk terug moet dringen, en ook een beetje hoe. Want dat helpt om nog enig rendement te halen uit je investering in zonnepanelen.
De volgende onderwerpen komen in dit artikel aan de orde:
- Eerst wat uitleg over hoe die ‘terugleverkosten’ precies werken.
- Daarna werk ik verschillende voorbeelden uit:
- Je zonnepanelen van het dak halen,
- Niets doen,
- Alle opgewekte energie ‘affakkelen’,
- De opgewekte energie nuttig gebruiken.
- En tenslotte leg ik uit wat je het beste kunt doen, en hoe.
Maar eerst een plaatje waarin alle energiestromen zijn getekend waarbij ik ben uitgegaan van mijn eigen situatie. Deze getallen komen verderop in het verhaal steeds terug.
Mijn energieverbruik
De eenvoud van de salderingsregeling
Voor de introductie van de terugleverkosten konden de relevante energiestromen simpel weergegeven worden:
Mett 8 zonnepanelen pal op het zuiden wordt er veel meer stroom wordt opgewekt dan ik zelf gebruik. Daardoor lever ik op jaarbasis terug: 3200 kWh – 1900 kWh = 1300 kWh.
Dat leverde een leuk bedragje op: 1300 * 9 ct = 117 euro. En ik hoefde niets te betalen!
Ter vergelijk: zonder zonnepanelen had ik 1900 kWh a 30ct moeten kopen en dat zou 570 euro gekost hebben. Dus de zonnepanelen leverden een besparing op van 570 + 117 = 687 euro per jaar!
Energiestromen in detail
Om het effect van de terugleverkosten te begrijpen, moeten de energiestromen gedetailleerder in beeld gebracht worden:
Het is belangrijk om te beseffen dat de getallen de jaartotalen zijn. Per dag kan de situatie verschillen: op een zomerse dag wekken de panelen veel op en wordt er dus veel teruggeleverd en op een winterdag wordt er niets teruggeleverd maar wel opgenomen.
Hoe maak je zo’n plaatje van je eigen situatie?
- De door de zonnepanelen opgewekte energie (3200 kWh) leid ik af uit de teller op de inverter. Elke maand even noteren want ik lees dit nog niet elektronisch uit.
- De opgenomen energie (1350 kWh) en de teruggeleverde energie (2650 kWh) zijn af te leiden uit de tellerstanden van de Slimme Meter of van de energienota.
- Uit deze getallen is het eigen verbruik af te leiden:
[Zelf opgewekt] – [Teruglevering] + [Opgenomen] = 3200 – 2650 + 1350 = 1900 kWh. - En zo weet je ook hoeveel zonne-energie je direct zelf gebruikt hebt:
[Zelf opgewekt] – [Teruglevering] = 3200 – 2650 = 550 kWh
Wat zijn terugleverkosten?
Er zijn in totaal 3 tarieven die de hoogte van je energierekening bepalen:
- Het leveringstarief: dat is de kWh-prijs voor opgenomen energie. Dat is de energie die vanuit de centrale jouw huis binnenkomt. In de tijd dat we nog geen zonnepanelen op ons dak hadden, was dit het enige tarief waar je mee te maken had. Dit tarief heeft 2 varianten: hoog-tarife en laag- of nacht-tarief. Heel vroeger zat daar een factor 2 verschil tussen. Daarom draaiden we onze [af]wasmachine altijd ‘s nachts. Maar tegenwoordig is het verschil marginaal. Ik reken daarom in dit artikel met 1 gemiddelde prijs. Bij mijn abonnement is dat momenteel ~ 30 ct.
- De terugleverkosten: dat is wat je per kWh betaalt als je energie teruglevert aan het net. Het is een soort boete op teruggeleverde energie. Je betaalt die als je zonnepanelen op zonnige dagen meer energie opwekken dan je op dat moment zelf verbruiktl; die energie gaat terug in het net. En daar moet je nu dus voor betalen. Mij kost dat tegenwoordig 11.5 ct per kWh.
- Het teruglevertarief: dat is de kWh-prijs die je krijgt voor energie die je over het hele jaar gezien teruglevert aan het net. De afrekening hiervan vindt plaats op jaarbasis: het verschil tussen de totale hoeveelheid opgenomen energie en de totale hoeveelheid teruggeleverde energie is je netto verbruik in dat jaar. Dat kan negatief wanneer je meer hebt teruggeleverd dan verbruikt en dan krijg je daarvoor een vergoeding van de energiemaatschappij. Die berekent daarbij het teruglevertarief per kWh. Dat tarief is bij mijn abonnement momenteel 14.5 ct.
Ik laat allerlei belastingen op energie buiten beschouwing, daar wordt het alleen maar ingewikkelder van. En volgens mij spelen ze voor dit betoog ook niet echt een rol.
Voor alle duidelijkheid: 1 kWh is een bepaalde hoeveelheid energie. Het is de energie die een kacheltje van 1kW (dat is het ‘vermogen’ van dat kacheltje) gebruikt heeft wanneer hij een uur lang aan gestaan heeft. Een kacheltje met een vermogen van 2kW verbruikt in een half uur 1 kWh.
Een voorbeeld
Stel dat je op een zonnige maandagmiddag 15kWh teruglevert, maar op maandagavond 10kWh gebruikt, dan betaal je terugleverkosten voor die 15kWh. Netto heb je die dag 5kWh teruggeleverd. Daar krijg je dan 14.5 ct per kWh voor. (in het echt wordt dit op jaarbasis verrekend, maar voorruit, dit is een simpel voorbeeld.) Wat kost deze dag?
- Je koopt 10kWh in voor het leveringstarief: 30 ct/st. Dat is 3 euro.
- Je betaalt 15 x 11.5 ct terugleverkosten. Dat is 1,73 euro.
- En je krijgt voor je 5 kWh netto geleverde stroom het teruglevertarief van 14.5 ct/st = 73 ct.
Dus je betaalt die dag 4 euro voor je stroom: 3 euro voor wat je afneemt + 1 euro voor wat je teruglevert. Merk op dat in dit voorbeeld het terugleveren van stroom je geld kost in plaats van dat het iets oplevert!
Betekent dit dat zonnepanelen je alleen maar geld kosten? Nee, want stel dat je zonnepanelen die dag 25 kWh hebben opgewekt en je hebt daarvan 10 kWh zelf gebruikt om je zwembad te verwarmen, dan hoefde je die 10 kWh niet in te kopen. Dat zou je anders nog eens 3 euro gekost hebben.
En hiermee zijn we al dicht bij de conclusie van dit artikel: gebruik zoveel mogelijk van je opgewekte zonnestroom zelf. Ik maak deze conclusie hieronder aannemelijk met een aantal rekenvoorbeelden.
Intermezzo – Maandelijks termijnbedrag
Terzijde: Verkijk je niet op je maandelijkse termijnbedrag: dat is alleen maar een (goede) gok van de energieleverancier: op basis van je gebruik van vorig jaar en de actuele energieprijzen schat de energieleverancier wat je kosten op jaarbasis worden. Dat wordt door 12 gedeeld en elke maand gefactureerd. Op die manier heeft de leverancier elke maand inkomsten. Aan het eind van een contractjaar is het echte gebruik bekend en daarmee de feitelijk kosten. Die worden dan verrekend met de reeds betaalde termijnbedragen. Dit wordt gespecificeerd in je jaarnota.
Het effect van de terugleverkosten
Ik ga in onderstaande rekenvoorbeelden qua stroomverbruik uit van mijn eigen situatie in 2023 maar ik hanteer actuele tarieven (juni 2024) en afgeronde verbruikscijfers.
Referentie – Geen zonnepanelen
Hoe zou de energierekening eruit zien als je geen zonnepanelen zou hebben? Alle energie die je in huis verbruikt moet je dan inkopen bij de energiemaatschappij voor het leveringstarief.
De berekening is dan heel simpel:
| Verbruikt | 1900 kWh | Leveringskosten (30 ct/kWh) | 570,00 | |
| Te betalen aan Eneco | € 570,00 |
Situatie met zonnepanelen
Ter vergelijking de situatie met zonnepanelen. Dan wordt de tabel wat groter – alle genoemde tarieven spelen een rol.
Ik ga uit van hetzelfde verbruik (koelkast, licht etc.) als in het vorige voorbeeld.
De zonnepanelen leveren 3200 kWh per jaar op. Een deel daarvan gebruik je zelf meteen zelf, de rest lever je terug. En op minder zonnige dagen koop je energie in.
Aan het eind van het jaar blijkt dat je 1300 kWh meer hebt teruggeleverd dan gebruikt. Dat is het netto resultaat.
Dit alles is hieronder schematisch weergegeven (zelfde plaatje als hierboven) met daaronder de bijbehorende kostentabellen:
Zonder terugleverkosten
Voordat de terugleverkosten werden ingevoerd, was de terugleververgoeding lager: 9 ct / kWh. Dat geeft het volgende kostenplaatje.
| Verbruikt | 1900 kWh | |||
| Opgenomen | 1350 kWh | Leveringskosten (nvt dankzij saldering) | 0,00 | |
| Opgewekt | 3200 kWh | |||
| Teruggeleverd | 2650 kWh | Terugleverkosten (nvt) | 0,00 | |
| Netto opgenomen | -1300 kWh | Terugleververgoeding (9 ct/kWh) | -117,00 | |
| Te betalen aan Eneco | -117 |
Je krijgt geld terug in plaats van dat je betaalt! Dit geeft dus een aanzienlijk voordeel ten opzichte van de situatie zonder zonnepanelen. Het verschil is 570 – -117 = 687 euro. Als je 3000 euro betaald hebt voor je installatie, dan verdien je die in minder dan 5 jaar terug.
Met terugleverkosten
De situatie met terugleverkosten is een stuk onvoordeliger ondanks dat de terugleververgoeding iets hoger is (14,5 ct in plaats van 9 ct). Dat blijkt uit onderstaand overzicht:
| Verbruikt | 1900 kWh | |||
| Opgenomen | 1350 kWh | Leveringskosten (nvt dankzij saldering) | 0,00 | |
| Opgewekt | 3200 kWh | |||
| Teruggeleverd | 2650 kWh | Terugleverkosten (11,5 ct/kWh) | 304,75 | |
| Netto opgenomen | -1300 kWh | Terugleververgoeding (14,5 ct/kWh) | -188,50 | |
| Te betalen aan Eneco | 116,25 |
Er moet nu weer betaald worden. De introductie van de terugleverkosten kost je dus ongeveer 234 euro per jaar!
Het verschil ten opzichte van de situatie zonder zonnepanelen is nu nog slechts 570 – 116 = 454 euro. De terugverdientijd wordt nu 2 jaar langer, dus bijna 7 jaar.
Terugleverkosten verminderen
Wat kun je doen om zo min mogelijk terugleverkosten te hoeven betalen? Hieronder worden verschillende opties uitgewerkt.
Optie 1 – ‘affakkelen’
Als terugleveren geld kost, lever dan niet meer terug! Stook desnoods buiten een elektrische kachel om in de zomer de teveel opgewekte energie weg te werken. Technisch kan dat. Je kunt het zo regelen dat de kachel steeds precies zo hard ‘brand’ dat je net niks teruglevert. En wanneer je de waterkoker of stofzuiger even aanzet, gaat de kachel tijdelijk even uit. Maar let op: je moet wel net zoveel terugleveren als je opneemt, omdat je anders geen voordeel hebt van de salderingsregeling.
Stel dat je het precies zo weet te regelen dat je niet meer teruglevert dan strikt noodzakelijk. Een rekenvoorbeeld, alweer op basis van hetzelfde huishoudelijke verbruik:
| Verbruikt | 1900 kWh | |||
| Opgenomen | 1350 kWh | Leveringskosten (nvt dankzij saldering) | 0,00 | |
| Opgewekt | 3200 kWh | |||
| Teruggeleverd | 1350 kWh | Terugleverkosten (11,5 ct/kWh) | 155,25 | |
| ‘Verbrand’ | 1300 kWh | (Zelf opgewekte stroom) | ||
| Netto opgenomen | 0 kWh | Terugleververgoeding | -0,00 | |
| Te betalen aan Eneco | € 155,25 |
Dat is dus niet gunstig en dat is ook wel verklaarbaar: elke kWh die je netto teruglevert, levert je 3 cent op; dat is het verschil tussen de terugleververgoeding (14.5 ct) en de terugleverkosten (11.5 ct). Dus die 1300 kWh die je verbrand hebt, kost je 1300 * 3 ct = 39.00 euro. En dat bedrag ben je dus extra kwijt.
Conclusie: ‘affakelen’ is niet slim.
Optie 2 – minder zonnepanelen
Teveel terugleveren (netto meer dan 0 kWh) levert dus erg weinig op, slechts 3 cent per kWh. Wat gebeurt er wanneer je minder zonnepanelen zou hebben?
Dat is heel simpel: je moet zo min mogelijk zonnepanelen aanschaffen. Precies genoeg om je eigen gebruik te dekken. Of voor de zekerheid: ietsje meer. Zodat je netto niets opneemt of teruglevert. De benodigde installatie is dan een stuk goedkoper. Mijn installatie zou 40% kleiner kunnen. Dan zou deze ongeveer 1800 euro gekost hebben. Uit het overzicht hieronder blijkt dat je dan 155 euro per jaar betaalt in plaats van 570 euro zonder zonnepanelen. Je bespaart per jaar dan 415 euro. Daarmee wordt de terugverdientijd minder dan 5 jaar.
| Verbruikt | 1900 kWh | |||
| Opgenomen | 1350 kWh | Leveringskosten (nvt dankzij saldering) | 0,00 | |
| Opgewekt | 1900 kWh | |||
| Teruggeleverd | 1350 kWh | Terugleverkosten (11,5 ct/kWh) | 155,25 | |
| Netto opgenomen | 0 kWh | Terugleververgoeding (14,5 ct/kWh) | 0,00 | |
| Te betalen aan Eneco | 155,25 |
Dus als je nog geen zonnepanelen hebt: koop niet meer dan strikt noodzakelijk. Maar lees nog wel even verder!
Optie 3 – meer zonnepanelen
Stel dat je 5x zoveel zonnepanelen zou hebben. Dan wek je per jaar 5 x 3200 kWh op. Dat is 12.800 kWh meer dan in bovenstaand voorbeeld. Je zou dan 12.800 kWh meer terugleveren met bijbehorende terugleverkosten van 1472 euro. En voor die 12.800 kWh krijg je aan het eind van het jaar een extra terugleververgoeding van 1856 euro. Dat lever netto 384 euro op.
Anders gezegd: elke kWh die je meer produceert levert je slechts 3 ct op. Die extra panelen worden nooit rendabel.
Optie 4 – te veel opgewekte stroom opslaan voor later
In de zomer wek je overdag veel meer stroom op dan je het zelf nodig hebt. Zou je dat kunnen bewaren tot de wintermaanden? Het antwoord is heel duidelijk: dat gaat niet. Dat vergt een enorm accupakket. Ter illustratie: in een klassieke auto-accu (40Ah) kun je ongeveer 0.5 kWh opslaan. Ik schat dat je zo’n 700 kWh moet bufferen voor de wintermaanden. Dat zijn 1400 auto-accu’s!
Bij een – in mijn geval – dagelijks gebruik van ongeveer 5 kWh heb je om 1 dag te kunnen overbruggen al 10 van zulke accu’s nodig . Daarmee zou je gedurende ongeveer de helft van het jaar je dagelijkse verbruik kunnen bufferen.
Maar wat levert dit financieel op? Niet heel veel:
Ik schat dat je hiermee 500 kWh per jaar minder zou hoeven in te kopen. Dat levert niets op, want dankzij de salderingsregeling kost dat toch al niets. Je levert ook 500 kWh minder terug. Dat scheelt 57,50 euro aan terugleverkosten. De netto teruglevering blijft gelijk en daarmee ook de terugleververgoeding. Samengevat in een tabelletje:
| Verbruikt | 1900 kWh | |||
| Opgenomen | 850 kWh | Leveringskosten (nvt dankzij saldering) | 0,00 | |
| Opgewekt | 3200 kWh | |||
| Teruggeleverd | 2150 kWh | Terugleverkosten (11,5 ct/kWh) | 247,25 | |
| Netto opgenomen | -1300 kWh | Terugleververgoeding (14,5 ct/kWh) | -188,50 | |
| Te betalen aan Eneco | 58,75 |
Vergeleken met de situatie zonder thuisaccu bespaar je jaarlijks de reeds genoemde 57,50 euro op je jaarrekening van Eneco. Maar zo’n thuisaccu-systeem kost je al gauw 2500 euro. De terugverdientijd is dus ruim 40 jaar…
Wat dan wellicht beter werkt is een zogenaamd dynamisch contract. Daarmee krijg je op zonnige momenten heel soms zelfs geld toe als je stroom opneemt. Als je die stroom dan opslaat in je accu en later weer terug verkoopt aan de energieleverancier, kun je winst maken. Maar hoe dat uitpakt als je ook zonnepanelen hebt wordt een heel ingewikkeld verhaal en daar is dit artikel niet voor bedoeld.
En ook wanneer de salderingsregeling wordt afgeschaft, zal het plaatje er heel anders uit zien.
Optie 5 – te veel opgewekte stroom zelf verbruiken
Je kunt ook iets nuttigs doen met de teveel opgewekte stroom. Bijvoorbeeld je huis verwarmen. Dat scheelt gas. Maar ja, het meeste overschot ontstaat in de zomermaanden en dan heb je weinig behoefte aan verwarming.
Airco
Je zou in de zomer natuurlijk een airco aan kunnen zetten. Je gebruikt het overschot dan om het wooncomfort te verhogen. Een airco gebruikt ongeveer 8 kWh per dag. Stel dat je dit 3 maanden lang nodig hebt, dan kun je hiermee 720 kWh wegwerken. Dat scheelt je aan terugleveropbrengst slechts 22 euro maar geeft een hoop comfort.
Boiler
Een ander idee is om een elektrische boiler te installeren. Een boiler met 250 liter water opwarmen tot 60 graden Celcius vergt 13kWh. Daar kun je 4x lekker van douchen.
Die 13kWh is precies wat ik op topdagen over heb. Maar meestal is het een stuk minder. Dat is niet erg, want zoveel warm water heeft ons huishouden simpelweg niet nodig. Een kleinere boiler zou kunnen volstaan.
Het mooie van deze oplossing is dat het een besparing oplevert in het gasverbruik. En – maar dat is een nogal technisch aspect – een boiler kun je goed regelen: je kunt continue het actuele overschot van je zonnestroom naar de boiler sturen. Bij een airco en veel andere apparaten is dat veel lastiger.
Wat scheelt dit aan gas? Dan moet je weten hoeveel gas qua energie overeenkomt met 13 kWh. Eén kuub (1 m3) gas bevat ~ 32 MJ aan energie en kost mij momenteel 1,30 euro. Eén kWh is gelijk aan 3,6MJ dus de bovengenoemde 13 kWh staat gelijk aan 1.5 kuub gas en dat kost 1,90 euro.
Dus: elke keer dat die boiler elektrisch opgewarmd wordt, kost dat 13 * 3 = 39 ct en het bespaart 1.90 euro aan gas. Die 1300 kWh die we nu zelf kunnen gebruiken in plaats van terugleveren, kan zo een besparing opleveren van 150 euro. Een 250 liter boiler kost rond grofweg 1000 euro. Die kun je dus in 8 jaar terugverdienen.
| Verbruikt | 1900 kWh | |||
| Opgenomen | 1350 kWh | Leveringskosten (nvt dankzij saldering) | ||
| Opgewekt | 3200 kWh | |||
| Teruggeleverd | 1350 kWh | Terugleverkosten (11,5 ct/kWh) | 155,25 | |
| Verwarming boiler | 1300 kWh | Zelf opgewekt | ||
| Netto opgenomen | 0 kWh | Terugleververgoeding (nvt) | ||
| Besparing gas | 146 m3 | -190,00 | ||
| Te betalen aan Eneco | € -34,75 |
Overigens reken ik me zo wel een beetje té rijk: ik heb geen 4 douchebeurten per dag nodig. Met andere woorden: ik krijg die boiler maar voor de helft leeg. De besparing op gas zal dus lager uitpakken. Maar het blijft een interessante optie.
Verwarming
In plaats van een boiler verwarmen kun je je huis verwarmen. Ook dat bespaart gas. Echter, wat doe je dan in de zomer wanneer je zonnepanelen de grootste opbrengst hebben? Dan zul je alsnog moeten terugleveren. Dus deze oplossing is minder voordelig als een boiler.
Je kunt natuurlijk een combinatie van beide toepassen: In mijn geval heb ik geen 4 douchebeurten per dag nodig. Op zonnige winter/lentedagen kun je dan het overschot alsnog gebruiken voor verwarming.
Het voordeel van elektrisch verwarmen is dat dit heel goedkoop kan: een simpel ventilatorkacheltje heb je al voor 30 euro en je kunt hem overal plaatsen waar je wilt.
Optie 6 – de salderingsregeling uitbuiten – zolang het kan
Op dit moment (begin 2025) geldt de salderingsregeling nog. Dat betekent dat je – over het jaar gemeten – net zoveel stroom mag opnemen als dat je teruglevert, met ‘gesloten beurs’. In bovenstaande voorbeelden werd uitgegaan van een overschot aan zelf opgewekte stroom ter grootte van 1300 kWh en hoe je dat nuttig kunt gebruiken.
Maar je kunt het ook anders aanpakken: De salderingsregeling maakt het mogelijk om 1300 kWh extra op te nemen zonder dat dat geld kost. Dat scheelt je wel de terugleververgoeding van 188 euro, maar je kunt met die 1300 kWh nuttige dingen doen, bijv. je huis elektrische verwarmen in de winter. Dat scheelt gas.
| Verbruikt | 3200 kWh | |||
| Opgenomen | 2650 kWh | Leveringskosten (nvt dankzij saldering) | 0,00 | |
| Opgewekt | 3200 kWh | |||
| Teruggeleverd | 2650 kWh | Terugleverkosten (11,5 ct/kWh) | 304,75 | |
| Netto opgenomen | 0 kWh | Terugleververgoeding | 0,00 | |
| Besparing gas | 146 m3 | -190,00 | ||
| Te betalen aan Eneco | € 114,75 |
Dat pakt niet heel gunstig uit! Hoe komt het dat dit veel meer kost dan bijv. het verwarmen van de boiler? Het verschil zit in de terugleverkosten die hier erg hoog zijn. Dat komt omdat, wanneer je je huis in de winter elektrisch verwarmt, je in de zomer je overschot aan zonne-energie moet terugleveren. In het voorbeeld met de boiler is dat anders: daar gebruik je de zelf opgewekte energie meten zelf om de boiler te verwarmen, ook in de zomer.
Conclusie
Tenslotte een overzichtje van alle genoemde opties:
| Optie | Te betalen aan Eneco |
|---|---|
| Geen zonnepanelen | 570,00 |
| Situatie voor de terugleverkosten | -117,00 |
| Niets doen | 116,00 |
| ‘Affakelen’ | 155,25 |
| Opslaan in accu’s | 58,75 |
| Elektrische boiler / verwarmen | -34,75 |
| Salderingsregeling uitbuiten | 114,75 |
Het is duidelijk dat de situatie voor de introductie van de terugleverkosten het meest voordelig was. Maar dat is verleden tijd. De terugleverkosten maken je zonnepanelen merkbaar minder rendabel, tenzij je snel maatregelen treft.
De beste aanpak is: zo min mogelijk terug leveren, dat scheelt kosten. Dit bereik je door de zonnestroom die je zelf opwekt, meteen zelf nuttig te gebruiken. Bijvoorbeeld door je eigen elektrische auto op te laden. Als je die niet hebt, denk dan aan verwarming – want dat bespaart gas – maar verwarm wel iets wat ook in de zomer zinnig is: water voor douchen, afwassen etc.
Zet ook vooral de wasmachine aan wanneer de zon schijnt, of ga stofzuigen.
Automatiseren
Nu rest nog één probleem: hoe zorg je ervoor dat je boiler en/of verwarming precies zoveel stroom verbruikt als je opwekt?
Dat vereist een slimme regeling, want je moet ook op jaarbasis in de gaten houden dat je minstens zoveel teruglevert als je opneemt in verband met de saldering. En het vereist slimme schakelaars die je boiler of verwarming aansturen. Meer hierover in een ander artikel.